Biyernes, Pebrero 28, 2014

ISANG PAGSUSURI: LIHAM SA MGA KADALAGAHAN SA MALOLOS
Ni Dr. Jose P. Rizal
I.                    PAGLALAHAD

Ika-22 ng Pebrero, 1889 ng isulat ni Rizal ang kanyang liham para sa kadalagahan ng Malolos upang pasiglahin lagi ang hindi nagbabago ni nanlalamig na mga kapanalig ni Rizal sa ikagagaling at katatami ng kaginhawaan at kalayaan ng mga Pilipino. Ang sulat na ito ni Rizal ay naglalaman ng higit pa sa dapat maging laman ng isang karaniwang sulat lamang.

Isinulat niya ito sa London, limang araw matapos ipaalam sa kanya ni Marcelo H. Del Pilar ang isang mahalagang pangyayari sa bayan ng Malolos. Ayon sa pagsasalaysay, ika-12 ng Disyembre 1888 nang may 21 kadalagahan ng Malolos  (na sa ibang sanggunian ay 20 lamang) ang naghain ng petisyon kay Gobernador Heneral Weyler upang magtayo ng isang panggabing paaralan. Layunin nila na mag-aral ng wikang Espanyol sa ilalim ni Teodoro Sandiko, isang propesor sa Latin. Gayunpaman, hindi sinang-ayunan ni Padre Felipe Garcia, ang kura paroko, ang petisyon. Naging dahilan ito upang hindi rin pumayag ang gobernador-heneral na maitatag ang paaralan. Sa kabila ng pagtutol, hindi dagliang sumuko ang mga kadalagahan ng malolos sa kanilang layunin. Patuloy silang nanawagan at nang lumaon, pumayag na rin ang pamahalaan na maitatag ang paaralan, bagama’t tumagal lamang ito ng tatlong buwan. Si Senora Guadalupe Reyes ang nagsilbing guro ng mga kadalagahan.

Inilarawan ni Rizal ang mga kababaihan sa kanyang liham bilang mahinhin, may mabuting puso at magandang pag-uugali. Ngunit ang lahat ng ito ay isang katauhan ng dalagang sumusunod sa itinakda ng simbahan. Kaya’t pakiwari niyang ang ganitong pagsunod ng mga kababaihan ay isang uri ng kamangmangan.  Ngunit nagkamali siya sa pangkalahatang pagtingin niya sa mga kababaihan. Ano pa’t ang tinutukoy niya ay ang mga kadalagahan ng Malolos. Nang pumalaot sa kanila ang balitang may mga kababaihang bumabalikwas sa itinakda ng simbahan. Ang mga kababaihang tagalog ay mulat tulad nila Rizal at ng iba pang repormistang mulat kontra sa panukala ng simbahan. Sila ngayon ang nakikiisa sa pagtugon sa ikaaayos ng bayan. Naroon sa Malolos ang mga kababaihang magpapalaki ng mga anak malayo sa pang-aalipusta, silang mga nangagsimulat sa katotohanan at hindi sa mapagkunwaring liwanag na pinansilaw ng mga nagdidiyos-diyosang mga prayle o pari. Binigyan tayo ng Diyos ng sapat na kakayahang kilalanin ang tama sa mali, ang tunay sa huwad at ang pagsunod ng walang pagkamagkasarili. Ipinanganak tayong Malaya at hindi nasasakal ng  kung sinomang nagmamataas sa atin.

      Ipinahayag ni Dr. Jose Rizal na ang bulas na pagsunod ay hindi kabanalan. Ang kamangmangan ay hindi kabaitang puri. Binigyan tayo ng tunay na Diyos ng sarili nating kakayahang mabuhay at kumilatis ng hakbangin, ng tamang hakbangin. May kakayahan tayong magpasya at mamuhay nang Malaya. Dagdag pa ni Rizal, ano ang maipamamana ng isang ina sa kanyang anaka kung ang tanging alam lamang niya ay sumunod sa idinidikta ng simbahan? Wala raw ibang milagrong gawa ang Diyos ngunit isang kahungkagan na ipinanloloko sa mga kababaihan upang sila ay sambahin, panigan at paniwalaan. Ang anumang maling pag-uugali ng isang tao ay bunga ng pagpapalaki. Ang pagpapalaking nagmula sa paggabay at aral ng isang ina. Ang ina, sapagkat sa panahong iyon tanging ang ina lamang ang nasa tahanan upang mag-alaga ng kanyang anak. Kaya walang ibang tulak sisihin kung hindi ang ina na sa pakiwari ni Rizal ay ang siyang pinagmulan ng maruming pag-uugaling natutuhan sa paglaki na binitbit at naging batayan ng kanyang pagkatao na buhat sa turo ng simbahan at ng mga bumubuo nito.

       Simbahan ang nagturo sa ating manalig sa kabanalan sa pamamagitan ng mga Kura at prayleng namamahala rito.  Sumampalataya sa pinaniniwalaan at pinananaligang Diyos ng awa. Anong uri ng kabanalan? Sino ang pinananaligan at pinaglilingkuran ng kabanalang ito? Ang humalik sa kamay ng prayle? Ang lumuhod at magdasal nang paulit-ulit? Ubusin ang salapi sa pag-aabuloy sa simbahan at pag-aalay para sa nais ipagdasal? Ang kabanalan ay pagtulong sa nangangailangan. Ang pakikinig sa panaghoy, samo’t daing ng mga kapus-palad, ang maghain sa mga nagugutom, taliwas sa ginagawa at ipinakilala sa atin ng simbahan ng mga naghahariang mga kastila. Silang hindi nakikinig sa naghihirap, silang binubusog lamang ay ang sarili, mga prayleng lumalangoy sa yamang hinugot sa dugo at pawid ng mga masang Pilipino. Ang Diyos maging ang anak ng Diyos na si Jesus, sang-ayon sa tala ng kanyang buhay sa bibliya ay hindi kailanman nagpabayad sa kanyang ipinagdasal, sa kanyang tinutulungan at sa kanyang nasasakupan. Bagkus siya ay taos-pusong naglilingkod ng walang hinihinging anumang kapalit. Ngunit bakit ang mga prayle maging ang ibang mga pari sa panahon ngayon ay may hinihinging halaga sa tuwing sila ay kakailanganin ng mga maysakit, nangangailangan ng espiritwal na panalangin at kung ano pang sakramentong dapat tupdin ng mga tinatawag na Romano- Katoliko. Sabihin pa na ang mga salaping kanilang kinukulekta ay hindi makapagliligtas ng kaluluwa kahit pa may kapalit ng makailang ulit na pagdarasal, maski ang pagbabasbas ng kasindaming tubig sa dagat ng kabanal-banalang tubig ay hindi kailanman makapagpapalinis ng maruming kalooban at makasalanang katawang lupa ng kung sinoman. Ang lahat ng ginagawa ng mga prayle ay taliwas sa ipinag-uutos ng Diyos. Isang kabalintunaang ang mismong nagpapalakad ng aral ay siyang sumisira at hindi kailanman natutong sumunod sa kanilang ipinapanukala.

      Sang-ayon kay Rizal, ang ina ay dapat na magpalaki ng anak na nakikita ang tunay na Diyos, Diyos na hindi nasusuhulan, Diyos na di sakim sa salapi, Diyos na ama ng lahat, na walang kinikilingan, Diyos na hindi nagpapaasa sa pinaghirapan ng iba, na hindi nagsasaya sa kabila ng pagdurusa ng iba at Diyos na hindi nagtuturo ng mali. Dapat na ituro sa mga anak ang pagmamahal sa puri, matapat at timtimang loob, maliwanag na pag-iisip, malinis na asal, maginoong kilos, pag-ibig sa kapwa at pagtanggap sa Poong Maykapal bilang bahagi n gating buhay. At dahil ang buhay ay puno ng pighati at sakuna, patibayin ang loob sa anumang hirap, patatagin ang loob sa anumang hamon ng panahon. Sapagkat walang aasahan ang ina sa isang anak na pinalaki sa likong pananaw sa buhay sa ngalan ng mga prayleng makasalanag lubos. Ang dahilan pa niya ng pagkalupig ng Asya ay ang mababang pagtrato sa mga kababaihan na itinuturing na makapangyarihan ng ibang lupain sa kanluran. Kaya nga ang mga kababaihan ang binulag, inalipin upang sila ang magturo ng pagkaalipin sa mga magiging anak nila na magigng alipin din ng mga umaaliping tagapagturo ng liko-likong aral. Binanggit niyang makapangyarihan ang mga kababaihan sa Amerika at Europa, kaya naman sila ay Malaya, marunong, mulat at may sariling paninidigan at desisyon batay sa kanilang sariling pananaw.

      Sa huling bahagi ng liham ni Rizal, sinabi niya na sana ay pakaisiping mabuti ng mga kadalagahang o kababaihan ang kanilang mga gagawin bago sila ay magpasya. Gamitin ang kanilang sariling kakayahan at paninindigan upang sila ay lumaya. Matuto mula sa sariling dikreto sa buhay at huwag pagagapos sa idinidikta ng huwad na nilalang partikular na ng mga prayleng nagbabalat-kayo. Gamitin at ipaglaban ang karunungang sa tingin nila ay tama, tunay at may direksyon tungo sa nais nilang  kasarinlan. Kilatisin ang bawat kaalamang inihahain at tatanggapin. Pakasuriin ang sitwasyon, ang katayuan sa buhay bilang isang babae, bilang isang magiging ina at maging maingat sa mga nakaambang pagkabulag at pagpapasunod sa maling utos o direktiba, pagpapaalipin sa pananaw ng iba na maaaring mauwi sa sariling kapahamakan. Dapat tayo ay magbulay-bulay, malasin ang ating kalagayan at mag-isip  kung itong buhaghag na inilahad ni Rizal ay makatutulong sa higit na ikaliliwanag ng lahat ng kadalagahan upang hindi lamang maging tagapagluwal kundi maging tagapagmulat sa kanyang anak na siyang tutulong sa paglaya ng bayan.

II.                  Pagsusuri

Patriyarkal ang sistemang ipinamulat sa atin ng mga kastila, na siya naman
talagang malinaw sa kasaysayan. Ang mga aral ng Bibliya ay hindi kailanman maitatangging patriyarkal din. Malinaw sa atin na ang mga kababaihan ay pambahay lamang, hindi nakapapasok sa paaralan dahil wala silang karapatang makapag-aral maliban na lamang kung ang mga babaeng ito ay may dugong Kastila. Sa madaling sabi pa, mababang uri ng tao sa lipunan ang kababaihan noon. Hindi sila kailanman binigyan ng pantay na karapatan ng mga kastila taliwas sa oryentasyon ng mga kababaihan sa Amerika at Europa. Ang pangyayaring ito ang nagbunsod ng pagkakaroon ng tinatawag na pamantayan kung paano dapat kumilos at gawi ng mga kababaihan sa panahon ng pananakop ng mga Kastila sa loob ng tatumput tatlong daang taon.

Sa pitong prinsipyong ibinahagi ni Rizal, isa lamang ang higit na tumatak sa akin,  kung ang babaing Pilipina ay di magbabago, ay hindi dapat magpalaki ng anak, kundi gawing pasibulan lamang; dapat alisin sa kanya ang kapangyarihan sa bahay, sapagkat kung hindi’y ipagkakanulo ang walang malay, ang asawa, anak, bayan at lahat.” Mariin ang naging pahayag ni Rizal na sa kabila ng kahinhinan, kabutihang puso, kabutihang asal, mahinhing pag-uugali at pagkamasunurin ay ang hudyat ng kamangmangang taglay ng mga kadalagahan o kababaihan. Itinuro ng mga kastila partikular na ng mga prayle na dapat silang kumilos na naaayon sa nais ng Diyos na kung tutuusin ay siyang nais lamang nila. Hindi sila kailanman maaaring humigit sa pamantayang kanilang itinakda. Ikinukulong ang mga kababaihan noon sa malambot na katauhang maglilimita sa kanila bilang babae. Isang malinaw na paraan upang mapiit ang anumang kakayahan nilang makalikha ng hakbang laban sa kastila. Sinamantala ng mga kastila ang kahinaang taglay ng mga babae sa pamamagitan ng pagtatakda ng mga dapat at di dapat para sa mga kababaihan na siyang kalugodlugod kuno sa mata ng Diyos. Ipinangalandakan ng mga namunuo sa simbahan na ito ay sadyang matuwid na gawa at huwag na huwag tataliwas kung ayaw nilang magkasala sa tinatawag nilang Diyos. Ngunit batay sa nabanggit ni Cristo “Ang unang kabanalan ay ang pagsunod sa matuid, anoman ang mangyari, gawa at hindi salita ang hiling ko sa inyo,”  ang kabanalan ay ang pagsunod o pagtalima sa matuwid, hindi ang pagsunod sa baluktot na pinagpipilitan lamang na matuwid ng mga prayle.

Ang kamangmanga’y kaalipinan, sapagkat kung ano ang isip ay ganoon din ang tao; taong walang sariling isip, ay taong walang pagkatao; ang bulag na tagasunod sa isip ng iba, ay parang hayop na susunod-sunod sa tali,”  na siyang nakasaad sa ikatlong prinsipyo ni Rizal sa liham. Hindi nga naman makatarungan na gawin tayong alipin ng mga prayle partikular na ang mga kababaihan, tinitingnan lamang ang mga babae noon bilang tagasunod, tagapagluwal, alipin at mga taong walang kakayahang mamuno at magpasya para sa sarili. Inalipin ng takot ang isipin ng mga kababaihan dahilan upang alipinin sila ng kamangmangan. Tinanggalan ng laya ng mga prayle ang mga kababaihan na magsariling isip at kontrolin ang kanilang sariling saloobin at pinaniniwala silang ang lahat na sila ang nakakikita n gating kahinaan at tayo ay mga tanga’t walang alam. Tayong mga hindi kapantay nilang mga may dugong kastila na para bagang sila lamang ang may karapatang mailigtas mula sa bangin ng impyerno’t lubhang walang sala. Kitang-kita ang pagnanais ni Rizal na ipaalam sa mga kadalagahan ng Malolos na ipagpatuloy ang nasimulang paninindigan. Buksan ang mga mata sa katotohanan na ang tunay na Diyos ay yaong nakikinig sa hinaing ng mga nangangailangan at nagpapakain ng nagugutom at hindi ang nagpapaasa sa pinaghirapan ng iba at nagpapayaman mula sa ari-arian ng bayan. Hindi itinuturo ng panginoon ang itinuturo ng mga prayle, bagkus, isang perpektong kabaliktaran ang kanilang ipinakikita. Sinusubukan ni Rizal na basagin ang kamangmangan sa hanay ng mga kababaihang maaaring makatulong nila upang imulat ang marami pang mga kababaihan sa tunay na imahe at kalagayan  ng ating bayan sa kamay ng simbahan.

Sa huling bahagi ng hindi basta lamang liham ni Rizal sa mga kadalagahan sa Malolos, nabanggit niya ang mga kababaihang esparto na siyang tunay na malakas at iginagalang.  Nagwika ang isang babaing taga-esparta sa Grecia ng ganito, “ ang tao ng mga esparto ay hindi inianak para mabuhay sa sarili, kung hindi para sa kanyang bayan,” kung saan ang katatagan ng loob, katatagan, katapangan, at pagiging malayang indibidwal ng isang babae ay tunay na kinikilala nasiyang taliwas naman sa kababaihan sa Pilipinas. Ang mga babaeng esparto ay hindi kailanman yumuko sa mga pari, hindi nagpaalipin, may kakayahang makapagpasya para sa kanilang sarili at pamilya, at higit sa lahat ay kumilos para sa bayan. Ang mga babaeng ito na kakikitaan ng tapang ay hindi kailanman naniwala sa kasabihan. Ang pagkukumparang ito na inilahad ni Rizal ay nagpapakita lamang kung gaano ipinagkait ng taga-simbahan ang kakayahan n asana ay taglay ng mga kababaihan sa ating bansa. Ito ang paraan ng pagmumulat ni Rizal sa kadalagahang maaaring makabasa ng kanyang liham bukod sa dalawamput isang kadalagahang nagnasang tumalikod sa handog na pamantayan ng simbahan na siyang ibinabalubad ng mga prayle at hindi ng Diyos na kanilang sinasamba.

Tunay na sa tahanan unang nahuhubog ang isip at paniniwala ng isang bata na kanyang dadalhin hanggang sa paglaki. Ngunit paano kung ang isang ina ay mangmang, salat sa pagkamulat, baluktot ang paniniwalang katotohanan at kontrolado ang isip ng mga salitang pulaan ng mga prayle’t kastilang mapangmata’t walang dangal, ano nga kaya ang kabutihang maituturo niya sa kanyang anak? Isang malaking responsibilidad ang nakaatang sa mga magulang lalo’t higit na sa tagapagluwal ng sanggol na sa panahon noon at ngayon ay siyang parating sinisisi sa anumang kahihinatnan ng bagong sibol na isipan ng anak sa pagtahak ng landas labas sa kanilang tahanan. Kaya naman nais ni Rizal na matupad nawa ang nasang matuto ng mga kadalagahan na harinawa ay hindi bubot na kaalaman ang kanilang mapitas kundi karunungan na siya nawang maginng huwaran sa lahat ng kababaihan at kadalagahang magiging ina na siyang tagapagmulat ng kanilang mga magiging anak.



ISANG PAGSUSURI: Sistema ng Edukasyon noong Panahon ng Kastila

I.                    Paglalahad
                             
                  Ayon sa teorya, maliban sa kamatayan, edukasyon ang   masasabing “great social equalizer.” Dahil dito, nagiging pantay ang pagkakataon sa lipunan ng mga mayayama’t mahihirap. May paniniwala rin na sa isang mulat at edukadong lipunan, edukasyon din ang pinakamahusay na tagapagtaguyod ng demokrasya. Ngunit paiba-iba at pabago-bago ang sistema ng edukasyon dito sa Pilipinas mula noong bago pa man dumating ang mga Kastila, sa kasagsagan ng panlulupig ng mga Kastila, Amerikano at Hapon hanggang sa ngayon.
Bago ang pagdating ng mga Espanyol ay mayroon ng edukasyon sa bansa. Ang ating mga ninuno ay may maipagmamalaking sariling sining at kultura. May paghahabi’t paglililok, paglikha ng mga alahas na ginto, pagpipinta, paggawa at pagpapanday ng mga kagamitang pandepensa at pandigma tulad ng pana, kris, tabak, kampilan at mga panangga.  Mayroon ding sariling literatura sa anyo ng mga epiko tulad ng Biag ni Lam-ang, Hudhud, Alim at Indararapatra and Sulayman. Sa panahong ito rin nagkaroon ng unang naitalang alpabetong Pilipino na kilala natin ngayon bilang alibata.
Ang edukasyon ay kolektibong responsibilidad ng pamayanan o barangay. Ang mga magulang at nakatatanda sa barangay ang nangangasiwa sa pagtuturo sa mga bata. Ang mga kasanayan sa produksiyon tulad ng paghahabi, pangingisda at pangangaso ay pangunahing binibigyang pansin. Ang mga mandirigma naman ang nangunguna sa pagtuturo sa sining ng pakikidigma at depensa sa pamayanan. Ang edukasyon ay tuwirang nagsisilbi sa kagalingan ng buong barangay dahil ito ay nakabatay sa karanasan ng mamamayan at ekonomikong pangangailangan ng komunidad.
Ginamit ng kolonyalismong Kastila ang espada at krus upang sakupin at pagharian ang Pilipinas. Ang sinumang lumaban ay pinapaslang sa pamamagitan ng espada at ang sinumang sumang-ayon ay pinaluluhod sa krus. 

Sa pagpasok ng mga Kolonyalistang Espanyol, lumaganap ang sistemang pyudal at kolonyal.  Ipinako ang mamamayang Pilipino sa lupa at hinawakan ng mga Kastila at simbahan ang ekonomiya sa pamamagitan ng pangangamkan ng mga lupain at pagpapatupad ng sistemang Encomienda. Pangunahing tagapagpalaganap ng kulturang pyudal at mistisismo ang simbahan.  Ang sinumang hindi sumunod sa utos ng Simbahang Katoliko at tagapangasiwa ng Hari ng Espanya sa Pilipinas ay tatawaging erehe, pilibustero, at kasusuklaman dahil sa paniniwalang masusunog ang kaluluwa sa impyerno.

Walang pag-aalinlangang binura at sinunog ng mga Kastila ang halos lahat ng mga manuskripto at ebidensiya ng edukasyon at kultura ng mga ninuno natin sa paniniwalang ito raw ay gawa ng diyablo. Kung hindi dahil sa pagsasalin-salin sa wika ng mga awit, epiko, at alamat, baka tuluyan na nating nakalimutan ang makulay na nakaraan ng ating lahi. 

Pangunahing layon ng edukasyon sa panahon ng kolonyalismong Kastila ang pagtuturo ng Katolisismo at pagpapailalim ng mga katutubo sa korona ng Espanya. Ang mga unang paaralan, dala ng mga misyonero, ay pagsunod sa kautosan ni Charles V noong Hulyo 17, 1550 na nag-takda na ang lahat ng mga sinakop ng Espanya ay tuturuan ng wikang Español. Subalit malalim ang ugat ng diskriminasyon ng mga Kastila sa mga indio, at sinabing hindi kailanman maaaring matuto ang mga katutubo ng wika nila, at “mananatiling mga unggoy anupaman ang bihis”.

Pinag-aral sa mga sekondaryong paaralan ang mga anak ng mga dating namumuno sa mga barangay bilang preparasyon sa magiging papel nila bilang mga gobernadorcillo at cabeza de barangay. Itinayo ng mga Heswita ang Colegio de Niños noong 1596 para sa adhikaing ito, subalit nagsara rin ito matapos ang limang taon. Ang iba’t ibang mga misyonero at kongregasyon ay nagtayo ng mga pamantasan. Itinatag ng mga Heswita ang Colegio Maximo de San Ignacio noong 1589 at ito’y naging unibersidad noong 1621.Itinatag din nila ang College of San Ildefonso (1599, ngayo’y University of San Carlos sa Cebu), College of San Jose (1601), College of the Immaculate Conception (1817, ngayo’y Ateneo de Manila University). Itinatag naman ng mga Dominikano ang Colegio de Nuestra Señora del Santisimo Rosario (1611, ngayo’y Unibersidad ng Santo Tomas) at Seminario de Niños Huerfanos de Pedro y San Pablo (1620, ngayo’y College of San Juan de Letran).

Minaliit ng mananakop ang kaalamang lokal samantalang pinalaganap ang konserbatibo at pseudo-siyentipikong kaalaman sa mga paaralang pinapatakbo ng simbahan.  Patuloy ang pagtuturo ng metapisika kahit lubos nang nauunawaan ang mga batas ng paggalaw ng mga bagay bagay.  Hindi rin ganap ang pagtututro ng syensya tulad na lang halimbawa ng ipinakita sa El Filibusterismo ni Rizal na ginagawang palamuti lamang ang mga kagamitan sa pag-eeksperimento.

Ang cura paroco ng simbahan ang namimili ng maestro sa mga eskuwelahan na magtuturo ng alpabeto sa mga bata at pangunahin ang mga doktrina ng relihiyong Romano Katoliko. Katekismo ang pokus ng edukasyon. Mekanikal na pinapabasa at pinapamemorya ang mga misteryo ng rosaryo, dasal at mga ritwal ng simbahan. Laganap ang paggamit ng palmeta bilang pamalo sa mga ayaw at nahihirapang matuto.

Dahil sa Educational Degree of 1863, naging compulsory ang edukasyong primarya bagama’t may diskriminasyon pa rin sa mga indio at monopolyo pa rin ng simbahan ang edukasyon sa bansa. Kakaunti pa rin ang nakakatuntong sa mas mataas na antas ng edukasyon. Eksklusibo para sa mga paring sekular at gayundin sa mga anak ng mga komersyante at lokal na panginoong maylupa ang pag-aaral sa mga Katolikong pamantasan sa bansa at sa Europa.  Ang mga ilustradong nakapag-aral ang nagpasok ng burges liberal na kaisipan sa Pilipinas tulad ng pagsasarili at nasyonalismo.

Elitista ang edukasyong pinatupad ng mga Kastila. Ipinagkait ang edukasyon sa mga indio. Ipinako sa lupa at hindi binigyang pagkakataong makapag-aral ang mayorya ng mga Pilipino. Ayon kay Jose Rizal, “ang ugat ng kamangmangan at kahirapan sa Pilipinas ay ang kakulangan ng edukasyon at kaalaman, na isang sakit mula sa kapanganakan hanggang sa katapusan.” Tinuligsa nya ang mga Kastila at mga prayle dahil hindi nakakatugon sa pangangailangan ng mga Pilipino ang edukasyon sapagkat wala man lamang mga libro sa kasaysayan, heograpiya, moralidad ng Pilipinas na nakabatay sa karanasan nito sa isang sistemang pyudal. Naging hiwalay ang mag-aaral sa kanyang pinag-aaralan.
Kapuna-punang mapapansin sa sistema ng edukasyon ng mga Espanyol ay ang pagpapahalaga sa mga lalaki bilang tagapagdala ng karapatan na makapag-aral sa pormal na eskwelahan. Ngunit hindi naglaon ay naitatag din ang mga beaterio, isang makarelihiyong institusyon para sa mga babae. Masasabing hiwalay ang paaralan ng mga lalaki sa babae. Higit sa lahat, isa sa mga pangkaraniwan na mukha ng sistema ng edukasyon ng mga Espanyol ay pagbibigay lamang sa mga mamamayan ng karapatang mag-aral. Nabibilang sa mga mapapalad na taong ito ang principales at ilustrados.
II.                  Pagsusuri

Napakahirap sukatin ng kaalaman ng isang tao lalo na kung napakataas ng
antas ng edukasyon ang kanyang narating. Dati ay hindi naman uso ang degree o diploma para lamang masabi na edukado ka, mahalaga lang na maalam ka sa gawaing may kinalaman sa kasarian mo. Halimbawa na lamang ay ang pagsusulsi, pag-aalaga ng bata, pagluluto, paglilinis at pamamahala sa loob ng tahanan para sa mga babae samantalang pangangaso, paghahalaman, paghahanapbuhay at pakikidigma naman ang gawain ng mga lalaki. May isa ka lamang kaalaman sa mga bagay na iyan ay tiyak na ikaw ay nakapag-aral, walang grado at pirma ng propesor na kailangan. Kasabay ng ganitong uri ng edukasyon ay ang pantay pa na pagtingin sa babae at lalaki sa pamayanang kanilang kinabibilangan.

                    Nabago ang lahat ng ito nang dumating ang mga kastila sa bansa. Ipinalaman nila ang espada sa katawan ng kung sinumang hindi sumang-ayon sa kanilang nais, kamatayan. Noong panahong iyon, marami sa ating mga ninuno ay nagsilikas mula kapatagan patungong kabundukan upang hindi sila matunton kaagad ng mga naghahari-hariang mananakop. Ang ilan naman sa ating mga ninuno ay nanikluhod sa krus at niyakap ang hatid na maringal kunong edukasyong naglalaman ng turo ng simbahan, ng relihiyon, at higit sa lahat ng prayle. Madaling napaniwala ng mga prayleng mananakop ang mga Pilipino noon na naninirahan sa Kabisayaan sapagkat pinalabas nila na ang mga kultura, alamat, kwentong bayan at epikong naisaling-dila na ng ating mga ninuno ay katha ng diyablo at hindi kailanman kinalulugdan ng Diyos, sinunog nila ang mga kagamitang may kinalaman sa pagano at kalikasang sinasamba ng ating mga ninuno. Sa madaling sabi, ang mga pilipino na nasakop noon ay madaling nagpagupo sa Kristyanismo sa pag-asang mayroong pagbabago, sa pananakot na dulot ng mga Kastila at paniniwalang maliligtas sila ng relihiyong nais isubo sa kanila ng mga relihiyoso.

                    Uniti-unting nabago ang istruktura ng pamayanan sa bawat karatig, naging sentralisado ito at dahil sa kulang pa ang mga paaralan ang simbahan ang tumayo o nagsilbing silid-aralan, maaaring ang kanilang mga maestro ay mga pari o di kaya ay ang piniling maging maestro ng cura paroko. Makikitang umiikot lamang sa mga prayle ang pamamahala, mula sa politika, ekonomiya hanggang sa edukasyon. Masasabing mautak o tuso ang mga kastila sapagkat matapos palitan ang baybayin o alibata ay ipinakilala nila kuno ang alpabeto bilang panimula ng pag-aaral, ngunit ang pagpapakabisa at pagpapabasa ng mga librong may kinalaman sa relihiyong katoliko gaya ng doktrina kristiyana, ang pagpapamemorya ng dasal, rosaryo at ritwal ang siyang naging tuon ng pag-aaral.
Ginawa nilang mangmang ang mga indio, hindi itinuturo ang matematika, siyensya at pilosopiya na siyang higit na kailangan sa mga elitista lamang. Ang gawing ito ng mga kastila ay nagpapatunay lamang na ayaw nilang matuto ang mga Pilipino sapagkat natatakot silang maging maalam tayo, maghanap ng kasarinlan o di kaya ay representasyon at magpumilit na lumaya mula sa kanilang pagmamalupit at kolonya.  Dahil na rin sa korporal na parusa kaya naman ang mga mag-aaral noon ay higit na namumuo ang takot kaya napipilitan mag-aral at magbasa, kaunti lamang ang nahilig sa pag-aaral ng kusa. Ang gawaing ito ng mga prayle ay isang estratehiya upang higit na talikuran ng mga Pilipino ang pag-aaral, upang talikdan nila ang karunungan na siya sanang nakapagpalaya sa kanila sa mas maagang panahon. Pinaloob din nila ang mga indio sa polo y servicio, inalipin at inalipusta upang lalo pang bumaba ang kanilang nalalaman at hindi na maisipan pang mag-alsa.

        Bukod sa patriyarkal ang pagtingin noon sa pagitan ng kalalakihan at kababaihan, patriyarkal din ang pagtingin pagdating sa edukasyon. Para sa komersyante lamang ang paaralan na noo’y para sa lahat ng nagnanais na yumakap, para sa mga ilustrado at pirncipales. Ang pagiging limitadong ito ng edukasyon noong panahon ng mga kastila ang dahilan kung bakit marami sa atin ang tamad at puro awa sa Diyos ang inaasahan. Nabanggit nga ni Rizal sa kanyang sanaysay na  Ang tungkol sa katamaran ng mga Pilipino na ang kakulangan ng edukasyon at lubusang paghingi ng awa sa Diyos ang hatid ng kamangmangan at katamaran sapagkat nasanay tayo na maging kuntento na lamang sa kung ano ang inihahain sa atin, kung ano ang sa tingin natin ay siya lamang abot ng kakayahan natin, hindi na tayo nagnanais ng mas higit pa.

                    Narito ang ilang dahilan kaya ganoon na lamang kababaw o kasabaw ang dulot na edukasyon sa atin ng mga kastila kahit pa sinasabing ang pangunahing layunin ng edukasyon ay aktibong partisipasyon ng isang mamamayan sa ugnayang sosyal ng isang komunidad sapagkat: una, takot ang mga prayleng tayo ay mamulat at makilahok sa gawaing pangsosyal; pangalawa, nangangamba silang gawin natin tong sandata para sa pag-usad ng nasyonalismo kung sakaling maging maalam tayo sa mga bagay-bagay liban sa relihiyong isinusubo nila sa atin;at pangatlo, maaaring magningas ang pagnanasa ng mga pilipinong magkaroon ng representasyon na siyang magiging dahilan upang unti-unti silang panawan ng kapangyarihan sa Pilipinas bilang bansang kanilang kolonya.
                    Hindi edukasyon ang inihain sa atin ng mga kastila, kundi relihiyon. Dumaan lamang tayo sa proseso at ayos ng pag-aaral ngunit ang nilalaman ay hindi kailanman nakapagdulot ng malaking tulong upang tayo ay matuto at makilala ang tinatawag na matuwid na gawi sapagkat sa bawat pagkilos natin, ang kagustuhan ng prayla ang sinusunod natin at hindi ng ipinakikilala nilang Diyos sa atin.

III.                Paglalagom

Sa kabuuan ng inilahad at sinuring usapin ukol sa sistema ng edukasyon noong panahon ng kastila, lumalabas na ang pormal na paraan lamang ng Edukasyon at Relihiyon ang naging kapakinabangan nito sa atin bilang mga Pilipino noon sapagkat bago pa man sila dumating ay may yakap na tayong kultura at panitikan na kanilang pinilit palitan. Hindi nagkaroon ng pagkakataon na mag-aklas kaaagad sapagkat ang krus at espada ang naging kapalit ng pagsunod at di pagtalima sa kanilang kagustuhang  maging kolonya tayo ng kanilang tinatawag na kaharian.

Sa loob ng tatlongdaan at tatlumput tatlong taon, nilamon ang kaisipan natin ng relihiyon na para  sa kanila ay pundasyon ng edukasyon ng bawat mamamayan sa bansa. Lahat ng mag-aaral noon ay natutuhang basahin ang doktrina bago natutong bumasa ng iba pang limbag na libro at diyaryo na sa kalaunan na lamang nailimbag. Ipinakilala sa atin na wala ng ibang hihigit pa sa kadakilaan ng pag-aaral, pagsunod, pagtalima at pagsamba sa kanilang Diyos, sa kanilang relihiyon na samakatuwid ay hindi naman talaga ang nasusulat ang kanilang sinusunod. At dahil wala pang mga maestro at maestra noong mga naunang panahon ng kanilang pananakop at pagtuturo, mas malaki ang ginagampanan ng prayle, mas malawak ang sakop nilang kapangyarihan sapagkat hawak nila hindi lamang pamahalaan at simbahan, maging ang edukasyon ng bawat isa sa kanilang nasasakupan. Sa madaling sabi, hawak nila ang salapi, ang pananampalataya na sa katunayan ay pagpapasunod lang naman talaga sa ipinipilit na matuwid at ang karunungang hindi naman talaga karunungan kundi patuloy na pagsubo sa kutsara ng kamangmangan at pagpapaniwalang higit silang dakila at dapat na may alam bukod kaninuman.
Sinabi nga ng ilustradong si Rizal na  “kung walang edukasyon at kalayaan, ang lupa at araw ng lipunan, walang pagbabagong makakamit. Hindi ito nangangahulugan ng pagbibigay sa isang katutubo na isang ermitanyo at lahat ng mga karapatang nais niya upang makahawak siya ng isang araro o kaya’y mailagay siya sa isang pabrika, isang pagkukunwaring kakatwa at hindi kailangan. Ang ninanais namin ay ang pagtanggal ng mga hadlang sa kanyang daan na ang edukasyon ay hindi kaila sa kanya sa takot na kapag nakamit na nito ang katalinuhan ay kumawala siya sa kolonisasyon o hingin ang mga karapatan na kayang dapat makamit.” Na siya naman talagang nais ng mga kastila, na maging patuloy tayong mangmang upang hindi nating maisipang kumawala buhat sa kanila, upang hindi natin hingin ang karapatang dapat sana ay ating tinatamasa sapagkat ang nais nila ay ang magkamal ng yaman mula sa buwis na ating ibinabayad sa kanila, mahirapan at pahirapan ang mga indio  na ang tingin nila ay mababang uri at walang karapatan sa salitang dunong at karapatan.
Walang sinumang mananakop ang magnanais na magkamit ng pagbabago ang kanyang nasasakupan liban na lamang kung para ito sa kanyang kapakinabangan gaya ng ginagawa ng mga kastila sa pilipinas. Nagkakaroon ng pagbabago, nagpapatupad ng iba’t ibang batas at patakaran sa simbahan, pamahalaan at edukasyon ngunit hindi ito para sa mga Filipino, para ito sa kapakinabangan ng mga namamahala at namumuno nito. Ginagamit at kinasasangkapan lamang nila ang kakayahan at kahinaan ng mga Pilipino para sa kanilang pansariling pangangailangan.
                        Narito ang ilan sa mga implikasyon ng sistema ng edukasyon noong panahon ng mga kastila na inilahad sa isang  artikulong aking nabasa.

                        Una, humahadlang sa reporma ang kamangmangan ng mga mamamayan. Ito ang dahilan kung bakit higit na tinutulan ni Rizal ang rebolusyon na pinangungunahan ni Bonifacio sapagkat ayon kay Rizal ang rebolusyon ay magdudulot ng isang panandaliang tagumpay, wala itong pangmatagalang bunga kung ang mga mamamayang nagsusulong nito ay hindi handa para dito. Ang batayan ng isang matagalang repormang rebolusyonaryo ay ang edukasyon ng madla.

 Ikalawa, ang pagkabihag sa edukasyon ng mga Pilipino ay nagdulot lamang ng kapaitan at hindi nabibigyang silbi. Sapagkat nakatali tayo sa nais ng mga prayle, sa pamamalakad at kagustuhan ng pamahalaan, nagiging limitado ang ating pagkilos kung saan napupuno ng takot ang bawat isa na makagawa ng isa o higit pang pagkakamali na hindi kailanman nakalulugod sa kanilang mga mata, sa ipinahayag nilang norms sa lipunan na dapat sundin.
Ikatlo, higit na pagkitid ng kaisipan ng karamihan - sa pagtuturo na nilimitahan ng mga prayle at namumuno, at sa pag-ayaw ng ilang mga Pilipino sa mga kaisipang dala ng mga dayuhan. Ikaapat, naging mga masunuring tagapaglingkod ang mga Pilipino sa mga Kastila sa kanilang sariling bansa. Ang mga Pilipinong nakaririwasa ay naging malapit sa mga Espanyol na pati ang kanilang kabuhayan ay inilapat sa uri ng pamumuhay ng mga Kastila. Maaaring dahil ito sa takot na mawalan ng hanapbuhay at hindi maprotektahan ng mga namumunong kastila, noon pa man ay uso na ang under d teybol na tinatawag kaya naman ang mga mangangalakal at higit na may kayang pilipino ay pinipili na lamang makipagkaibigan at magbigay ng halagang nais na maging tulong kuno o di kaya ay abuloy sa simbahan na sa katunayan ay diretso lang din naman sa bulsa at yaman ng mga prayleng may sakop dito.  Ang Pilipino noon, kundi alipin ay tuta ng mga kastila. Ito ang hatid na kamangmangang dulot ng sistema ng edukasyon noon.



ISANG PAGSUSURI: VENERATION WITHOUT UNDERSTANDING
Ni Renato Constantino

I.                    Paglalahad

                 Rebolusyon, ang paraan ng laksang pagkilos ng nagkakaisang sambayanan laban sa isang makapangyarihang bansa o pwersa na nagnanais gawing kolonya ang maliit at mahinang bansa. Rebolusyon, ang pinakamalapit na salita na maaari nating maiugnay sa salitang kasarinlan. Maraming bansa sa mundo ang nakamit ang kanilang kasarinlan dahil sa laksang pagkilos gamit ang rebolusyon at isa na nga riyan ang bansang Pilipinas, na para sa ilan hanggang ngayon ay hindi pa ganap ang kasarinlan at kalayaan pa lamang ang natatamasa. Hindi pa ganap dahil mas kakikitaan nang pagmamahal sa produkto at mga putaheng inihahain ng ibang bansa partikular na ng Amerika sa ating mga kababayan.   At kadalasan ng mga taong tinitingala at binibigyang taguri bilang pambansang bayani ay ang mga taong nanguna at naging bahagi ng tinatawag nating rebolusyon. Ngunit sa kaso natin, hindi si Rizal ang nanguna sa Rebolusyon, sa katunayan, hindi siya pabor dito. Malinaw na ang usapin ay dapat bang tanghalin si Rizal na bayani kung ang pangunguna sa rebolusyon na siyang mahigpit niyang tinutulan kung saan ito ang pamantayan ng ilang bansa upang maging pambansang bayani? Ito ang malinaw na mensaheng nais iparating ng VWU ni Constantino – ang pagrespeto ng walang pang-unawa -hindi natin nauunawaan kung bakit karapatdapat o hindi si Rizal, at hindi si Bonifacio, Aguinaldo o Mabini.

Pinatunayan ng isang manipestong isinulat ni Rizal noong ika-15 ng Disyembre, 1896, ang napakalaki niyang pagtutol hinggil sa pinaplanong rebolusyon nila Bonifacio. Sinabi niya na ang pag-aaklas na gagawin ay maglalagay lamang ng kahihiyan sa mga Pilipino, na ang pamamaraan nito ay masyadong marahas, kinapo-pootan niya ang pamamaraang iyon at kinaaawaan ang mga mamamayang napaniwala na maging kabahagi nito.
Ang masidhing pagtutol ni Rizal ang naging dahilan kung bakit nalagay sa alanganin ang pagkilos ng mga Filipino para maging matagumpay ang rebolusyon. Hindi naman pwedeng sabihin na mali ang ginawang rebolusyon na pinamunuan ni Bonifacio dahil hindi pabor dito ang naitanghal na pambansang bayani, gayon din, hindi natin maaaring sabihin na mali si Rizal dahil lamang sa tutol siya sa rebolusyon na ayon sa kanya ay isang marahas na pagkilos. Sa kabila ng rebolusyunaryo at repormista, marami ang nagsasabi na ang mga libro ni Rizal na El Filibusterismo at Noli Me Tangere ang mga librong binasa ni Bonifacio na siyang nagpaigting ng kanyang pagnanasa upang maging Malaya. Rizal din ang password ng rebolusyon. At sa isang artikulo ni Ambeth Ocampo sa Rizal without the overcoat, may mga larawan ni Jose Rizal sa loob ng tanggapan ni Bonifacio kaya naman higit na napaghinalaan na ang Jose Rizal ang utak o pinuno ng rebolusyon na siyang naging dahilan upang siya ay makulong at mabaril.

Hindi man naging malinaw ang naging dahilan ni Rizal kung bakit niya lubusang tinututulan ang Rebolusyon, malinaw na para sa isang ilustrado at edukadong higit na gaya niya ay mas ayon siya sa reporma. Reporma upang magkaroon tayo ng representasyon sa espanya, upang maging probinsya tayo ng espanya at upang maging pantay ang pagtingin sa pagitan ng Filipino at Kastila. At dahil nga nagkulang tayo sa pag-aanalisa sa mga pangyayaring ito sa pagitan ng mga rebolusyonaryo at ni Rizal, ang pagkaunawa natin kay Rizal bilang isang manunulat, makata at bayani ay artipisyal. Napuno tayo ng magagandang katangiang nailahad sa atin noong tayo ay nasa elementarya at sekondarya pa lamang. Nakita natin si Rizal bilang isang taong handang ialay ang lahat maging ang kanyang buhay sa bayan, ngunit sa naging reaksyon niya maaari siyang maituring na traydor sa bayan dahil sa kawalan ng malalim na dahilan. Ito ang tinawag ni Constantino na paggalang o pagrespeto ngunit kulang sa pang-unawa, at tayo iyon, ang mga taong minsan pang humanga kay Rizal noong kapos pa tayo sa kaalaman sa kasaysayan.

Hindi natin masisisi ang isang Jose Rizal sa naging paraan niya nang pagtanggap ng rebolusyon. Tunay na mahal niya ang bayan, ngunit sa paraan ng isang ilustrado hindi sa paraan ng isang rebolusyunaryo. Sabihin pa na ang nakikita ng isang Rizal para sa Pilipinas ay ang pagiging probinsya nito ng Espanya, samantalang usapin ng pagiging bayan naman ang pinaglalaban ng isang rebolusyunaryong Bonifacio.

     Sa sumunod pang mga pahina, tinalakay ni Constantino kung paano nga bang naging bayani ang isang Rizal. Sabihin pa na ang isang Jose Rizal noong kanyang panahon ay talaga namang iginagalang dahil sa kanyang kakayahan at katalinuhang taglay, hindi pa rin maitatanggi na ang kanyang pagiging lamang o angat sa larangan ng edukasyon, pag-uugali at paraan ng pagkamatay ang naging dahilan upang tanghalin siya ng mga Amerikanong nanakop sa atin noon bilang pambansang bayani. Hindi naman talaga matatawaran ang kadakilaang taglay ng isang Rizal, lalo na ang dramatikong paraan ng pagkamatay niya na talagang tumatak sa isip ng mga Pilipino noon. Ngunit ang nakalatag na diskusyon ay kung sino ang nagtalaga kay Rizal bilang pambansang bayani. Malinaw na noong 1901 isinuhestiyon ni Gobernador William Howard Taft sa Philippine Commission na magkaroon ng Pambansang Bayani ang mga Filipino. Kasama ni Rizal si Aguinaldo, Bonifacio at Mabini – Militante, Radikal at hindi handa sa pagbabago.

Nabanggit nga rin ito sa isang artikulo sa Philippine Daily Inquirer na may pamagat na Rizal : Amboy or Home-Made Hero, sinabi na ang mga Filipino raw ang pumili kay Rizal buhat sa mga nakasama niya dahil mas modelo ito kumpara sa tatlo (makikita ang link sa ibaba). Tandaan pa na ang mga Filipinong kasapi ng Philippine Commission noong panahong iyon ay mga ilustrado. Ilustrado dahil ang binubuong mga imahe ng Amerikano noong panahon na iyon ay mga mamamayan na may kakayahang mamuno at may mataas na pinag-aralan. At ang mga ilustradong iyon ang naging kinatawan sa Philippine Commission. Matapos ang naging pagpili sumulpot ang Act 137 na ipinapangalan ang morong kay Rizal, Act 243, pagpapatayo ng monumento ni Rizal sa Luneta at Act 345, anibersaryo ng kanyang kamatayan bilang araw ng pagtalima.


     Si Rizal ay hindi kailanman naghangad ng kalayaan mula sa bansang Espanya, lalo na ang paglaban gamit ang dahas o armas. Noon pa ma’y ang nais niya ay reporma, ang maging pantay ang mga Filipino at Espanyol, ang maging estado tayo ng espanya. Malinaw na ang nais ng mga Amerikano ay isang pambansang bayani na gaya ni Rizal, isang bayaning hindi lalaban sa kanila sa paraang alam ni Bonifacio at Aguinaldo. Isa pa, patay na si Rizal noong panahong nagsimula ang pagsalakay o kaguluhang dulot ng mga amerikano kaya naman wala nang Jose Rizal na kokontra o kakalaban sa kanila. Pangalawa, naghuhubog ang mga amerikano ng mga ilustradong gaya ni Rizal na may kakayahang mamuno at sumunod sa kanila. Pangatlo, maaaring pasakalye ito ng mga kano upang makuha ang loob ng mga Pilipinong lubos na tumitingala sa kadakilaan ng isang Jose Rizal at ang mga Pilipinong nakakikilala sa kanya. At pang-apat, maaaring ginamit nilang halimbawa ang pagiging edukado ni Rizal upang higit na tanggapin sila ng mga Pilipino lalo pa at ang naging propaganda nila noong dumating sila dito sa Pilipinas ay pantay na edukasyon para sa lahat.

Sa Ngalan ng Bayan, Para sa Bayan.

"Sa kadalasan, ang nagsasabing di sapat ang Filipino bilang wikang pangkalinangan ay nagpapahiwatig lamang na siya ang talagang kapos. O dili kaya, kulang ang kaniyang kasanayan sa wikang ito sa larangan ng kultura at karunungan, sa kitang-kitang dahilan na ang mga huli'y kaniyang natututunan sa Ingles na pinag-ukulan ng panahong kasintagal ng panahong ipinagkait sa Filipino (Salazar, 1997:26).
Setyembre 1, 1901. Isaandaan at labindalawang taon na ang nakalilipas. Taglay pa rin ng mga nasa administrasyon ng pamantasan ang kolonyalismong handog ng mga Amerikano sa atin. Nalimutan yata nilang talikuran ang pamanang kaugaliang ito. Ang nais lamang nila ay maging globally competitive ang kanilang mga mag-aaral sang-ayon sa isa sa mga layunin ng K-12 kaya ang tuon nila ay mas bigyang puwang ang majorship sa English,Math at Science. Paano naman kaya ang pagiging locally rounded ng mga mag-aaral kung magiging kakaunti na lamang ang magtatapos na mga guro sa Filipino sa taong 2016 at 2017? Noong panahon  ni Prof. Genoveva Edroza-Matute ay mayroong Sentro sa Kagalingang Pangwika ang pamantasan, sa pareho ring panahon ay nasa loob ng tahanan ni Inang Pamantasan ang halos lahat ng haligi ng Filipino-Wika at Panitikan. Umakyat sa dalawang pangkat ang mga nagmemedyor sa Filipino noong magsimulang manungkulan bilang Puno ng Kagawaran ng Filipino ang kilalang manunulat at lektyurer na si Prof. Patrocinio V. Villafuerte. Ngunit sa kabila ng pagsisikap ng mga gurong ito na nagmamahal sa Wika at Panitikan, at kumikilala sa tunay na kahalagahan ng Filipino bilang susi upang muling makilala ang kultura at ang bayan, nakalulungkot na ang mga gurong mag-aaral, mula sa dalawang pangkat ay nilimitahan at muling lilimitahan sa isang pangkat na lamang. Kung tutuusin, malaki ang isinakripisyong pagod at hirap ng Kapisanang Diwa at Panitik nitong nagdaang panahon, upang patuloy na maipalaganap ang pagmamahal sa Wika at Panitikan sa loob ng animnapu’t tatlong taon sa pamantasan nang sa gayon ay makapanghikayat ng mga nasa unang taon na magmedyor sa Filipino dahilan upang makapagtala ng 150 mahigit na mga mag-aaral na nais magpakadalubhasa sa susunod na taong panuruan. Umasa ang mga nasa mataas na taon na magpapatuloy at madaragdagan ang bilang ng salinlahing ito sa tulong ng mga Ina at Ama sa Filipino. Ngunit ang pag-asang ito ay tila isang pangarap na gumuho na lamang ng magbaba ang mga nakatataas na magkakaroon ng quota ang halos lahat ng majorship liban sa English, Math at Science, at isang seksyon nga lamang ang nakalaan sa Filipino. Kailan pa nagkaroon ng ganitong sistema sa pamantasan? Noong panahon namin ay hindi nililimitahan ang kumukuha ng exam maging ang nakapapasa. May laya ang mga mag-aaral na piliin at mag-enrol sa kursong nais nila basta nalampasan nila ang mga kakailanganin. Hindi quota ang dapat problemahin ng pamantasan, ang dapat na pagtuonan ay ang kakulangan ng propesor sa Filipino at iba pang asignatura, at  bilang pambansang sentro sa edukasyong guro, dapat ding bigyang-pansin ang misyon/layunin na makapagpatapos ng mga magiging guro sa hinaharap na tutugon sa problemang pang-edukasyon ng bansa.

 Di matatawaran ang katotohanang bago tayo matuto ay kinakailangan muna nating yakapin ang sistema upang makamit natin ang pagkakataong makapag-aral sa sistemang pang-edukasyong minana pa natin sa mga Amerikano. Ito, sa palagay ko, ang nais na sistema ng mga nanunungkulan sa pamantasan. Kalimutan ang bayan at yakaping muli ang sistemang kolonyal na pilit na winawasak ng mga mag-aaral sa Wika, Panitikan at Bayan. Ang mabuhay para sa sariling kapakanan at hayaang huwag mamulat ang mga kabataang inaaring pag-asa ng bayan sang-ayon kay Rizal.  Dahil kung hindi ang sistemang kolonyal ang niayayakap nila, hindi sila kailanman magiging kabahagi at tagapanguna upang malimitahan ang majorship sa Filipino sa isang pangkat lamang sapagkat a) maalam sila sa wika at panitikan b) Kasangkot sila sa konsepto ng pagmamahal at pagmumulat sa bayan c) naniniwala rin sila na SARILING WIKA ANG SIYANG MAGPAPALAYA SA SAMBAYANANG GAPOS NG TANIKALA.

The Torch Publication Published this on their December 2013 Issue.